“आनंदलहरी” भगवती भुवनेश्वरी (पार्वती) की स्तुति में रचित एक अत्यंत महत्वपूर्ण ग्रंथ है, जिसमें 103 श्लोकों का संग्रह है। इसे पारंपरिक रूप से आद्य शंकराचार्य की रचना माना जाता है, हालांकि कुछ विद्वानों का मत है कि यह किसी बाद के शंकराचार्य द्वारा रचित हो सकता है। बावजूद इसके, जनसाधारण में यह अब भी आद्य शंकराचार्य की ही कृति मानी जाती है।
इस ग्रंथ का दूसरा नाम “सौंदर्यलहरी” विशेष रूप से प्रसिद्ध है। यह न केवल काव्य की दृष्टि से अद्भुत है, बल्कि इसमें तांत्रिक रहस्यों का भी समावेश है, जिससे इसे समझना जटिल हो जाता है। आश्चर्य की बात यह है कि आद्य शंकराचार्य ने अपनी अल्पायु (32 वर्ष) में इतनी यात्राओं, बहसों और अन्य कृतियों के बीच इस ग्रंथ की रचना कैसे की होगी!
आनंदलहरी केवल एक स्तोत्र नहीं, बल्कि काव्य, भक्ति और तंत्रज्ञान का अनूठा संगम है। यह देवी भुवनेश्वरी की महिमा का गान करने के साथ-साथ शक्तिसाधना और श्रीयंत्र की गूढ़ व्याख्या भी प्रस्तुत करता है, जिससे यह तांत्रिक साधकों और भक्तों—दोनों के लिए समान रूप से उपयोगी सिद्ध होता है।
लाभ (Benefit)
🔹 माँ भगवती की कृपा – इस ग्रंथ का पाठ करने से माँ भुवनेश्वरी (पार्वती) की कृपा प्राप्त होती है और साधक को उनकी शक्तियों का अनुभव होता है।
🔹 मोक्ष की प्राप्ति – जो व्यक्ति निष्कपट भाव से इसका नित्य पाठ करता है, उसे जन्म-मृत्यु के बंधनों से मुक्ति (मोक्ष) की प्राप्ति होती है।
🔹 तांत्रिक ज्ञान का द्वार – इसमें वर्णित श्रीयंत्र साधना से तंत्रशास्त्र और कुंडलिनी जागरण में सहायता मिलती है।
🔹 मनोकामना पूर्ति – साधक की सभी इच्छाएँ पूर्ण होती हैं, विशेषकर जो लोग भक्तिपूर्वक इसका पाठ करते हैं।
🔹धन, ऐश्वर्य और सफलता – जिन लोगों को आर्थिक संकट रहता है, उनके लिए यह पाठ अत्यंत लाभकारी होता है।
🔹 व्यापार और करियर में उन्नति – श्रीयंत्र साधना के कारण व्यापार, नौकरी और व्यवसाय में प्रगति होती है।
मानसिक शांति और एकाग्रता – इसका पाठ करने से मस्तिष्क शांत होता है और ध्यान केंद्रित करने की क्षमता बढ़ती है।
आनंद लहरी स्तोत्र (Ananda Lahari Stotram)
भवानि स्तोतुं त्वां प्रभवति चतुर्भिर्न वदनैः
प्रजानामीशानस्त्रिपुरमथनः पंचभिरपि।
न षड्भिः सेनानीर्दशशतमुखैरप्यहिपति-
स्तदामन्येषां केषां कथय कथमस्मिन्नवसरः॥१॥
घृतक्षीरद्राक्षामधुमधुरिमा कैरपि पदै-
र्विशिष्यानाख्येयो भवति रसनामात्रविषयः।
तथा ते सौन्दर्यं परमशिवदृंमात्रविषयः
कथंकारं ब्रूमः सकलनिगमागोचरगुणे॥२॥
मुखे ते तांबूलं नयनयुगले कज्जलकला
ललाटे काश्मीरं विलसति गले मौक्तिकलता।
स्फुरत्कांची शाटी पृथुकटितटे हाटकमयी
भजामि त्वां गौरीं नगपतिकिशोरीमविरतम्॥३॥
विराजन्मन्दारद्रुमकुसुमहारस्तनतटी-
नदद्वीणानादश्रवणविलसत्कुण्डलगुणा।
नतांगी मातंगी रुचिरगतिभंगी भगवती
सती शंभोरंभोरुहचटुकचक्षुर्विजयते॥४॥
नवीनार्कभ्राजन्मणिकनकभूषापरिकरै-
र्वृतांगी सारंगीरुचिरनयनांगीकृतशिवा।
तटित्पीता पीतांबरललितमज्जीरसुभगा
ममापर्णा पूर्णा निरवधिसुखैरस्तु सुमुखी॥५॥
हिमाद्रेः संभूता सुललितकरैः पल्लवयुता
सुपुष्पा मुक्ताभिर्भ्रमरकलिता चालकभरैः।
कृतस्थाणुस्थाना कुचफलनता सूक्तिसरसा
रुजां हन्त्री गन्त्री विलसति चिदानन्दलतिका॥६॥
सपर्णामाकीर्णां कतिपयगुणैः सादरमिह
श्रयन्त्यन्ये वल्लीं मम तु मतिरेवं विलसति।
अपर्णैका सेव्या जगति सकलैर्यत्परिवृतः
पुराणोऽपि स्थाणुः फलति किल कैवल्यपदवीम्॥७॥
विधात्री धर्माणां त्वमसि सकलांनायजननी
त्वमर्थानां मूलं धनदनमनीयांघ्रिकमले।
त्वमादिः कामानां जननि कृतकन्दर्पविजये
सतां मुक्तेर्बीजं त्वमसि परमब्रह्ममहिषी॥८॥
प्रभूता भक्तिस्ते यदपि न ममालोलमनस-
स्त्वया तु श्रीमत्या सदयमवलोक्योऽहमधुना।
पयोदः पानीयं दिशति मधुरं चातकमुखे
भृशं शंके कैर्वा विधिभिरनुनीता मम मतिः॥९॥
कृपापांगालोकं वितर तरसा साधुचरिते
न ते युक्तोपेक्षा मयि शरणदीक्षामुपगते।
न चेदिष्टं दद्यादनुपदमहो कल्पलतिका
विशेषः सामान्यैः कथमितरवल्लीपरिकरैः॥१०॥
महान्तं विश्वासं तव चरणपंकेरुहयुगे
निधायान्यन्नैवाश्रितमिह मया दैवतमुमे।
तथापि त्वच्चेतो यदि मयि न जायेत सदयं
निरालम्बो लम्बोदरजननि कं यामि शरणम्॥११॥
अयः स्पर्शे लग्नं सपदि लभते हेमपदवीं
यथा रथ्यापाथः शुचि भवति गंगौघमिलितम्।
तथा तत्तत्पापैरतिमलिनमन्तर्मम यदि
त्वयि प्रेम्णा सक्तं कथमिव न जायेत विमलम्॥१२॥
त्वदन्यस्मादिच्छाविषयफललाभे न नियम-
स्त्वमज्ञानामिच्छाधिकमपि समर्था वितरणे।
इति प्राहुः प्रांचः कमलभवनाद्यास्त्वयि मन-
स्त्वदासक्तं नक्तंदिवमुचितमीशानि कुरु तत्॥१३॥
स्फुरन्नानारत्नस्फटिकमयभित्तिप्रतिफल-
त्त्वदाकारं चंचच्छशधरकलासौधशिखरम्।
मुकुन्दब्रह्मेन्द्रप्रभृतिपरिवारं विजयते
तवागारं रंयं त्रिभुवनमहाराजगृहिणि॥१४॥
निवासः कैलासे विधिशतमखाद्याः स्तुतिकराः
कुटुंबं तॆलोक्यं कृतकरपुटः सिद्धिनिकरः।
महेशः प्राणेशस्तदवनिधराधीशतनये
न ते सौभाग्यस्य क्वचिदपि मनागस्ति तुलना॥१५॥
वृषो वृद्धो यानं विषमशनमाशा निवसनं
श्मशानं क्रीडाभूर्भुजगनिवहो भूषणविधिः।
समग्रा सामग्री जगति विदितैव स्मररिपो-
र्यदेतस्यैश्वर्यं तव जननि सौभाग्यमहिमा॥१६॥
अशेषब्रह्माण्डप्रलयविधिनैसर्गिकमतिः
श्मशानेष्वासीनः कृतभसितलेपः पशुपतिः।
दधौ कण्ठे हालाहलमखिलभूगोलकृपया
भवत्याः संगत्याः फलमिति च कल्याणि कलये॥१७॥
त्वदीयं सौन्दर्यं निरतिशयमालोक्य परया
भियैवासीद्गंगा जलमयतनुः शैलतनये।
तदेतस्यास्तस्माद्वदनकमलं वीक्ष्य कृपया
प्रतिष्ठामातन्वन्निजशिरसि वासेन गिरिशः॥१८॥
विशालश्रीखण्डद्रवमृगमदाकीर्णघुसृण-
प्रसूनव्यामिश्रं भगवति तवाभ्यंगसलिलम्।
समादाय स्रष्टा चलितपदपांसून्निजकरैः
समाधत्ते सृष्टिं विबुधपंकेरुहदृशाम्॥१९॥
वसन्ते सानन्दे कुसुमितलताभिः परिवृते
स्फुरन्नानापद्मे सरसि कलहंसालिसुभगे।
सखीभिः खेलन्तीं मलयपवनान्दोलितजले
स्मरेद्यस्त्वां तस्य ज्वरजनितपीडापसरति॥२०॥
॥आनंद लहरी स्तोत्र संपूर्णा॥